โครงการบริการวิชาการแบบบูรณาการสู่ชุมชน: การสร้างนิติปัญญาเพื่อการจัดการป่าชุมชนอย่างยั่งยืน บ้านเมืองไพร อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี ประจำปีงบประมาณ 2568
ในยุคที่ความท้าทายด้านสิ่งแวดล้อมและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศกำลังทวีความรุนแรงขึ้นทุกวัน การจัดการทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืนจึงกลายเป็นประเด็นเร่งด่วนที่ต้องการการดำเนินการเชิงรุกและเป็นระบบ มหาวิทยาลัยขอนแก่นได้ริเริ่มโครงการบริการวิชาการแบบบูรณาการที่มีความโดดเด่นในการสร้างองค์ความรู้เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเลือกพื้นที่บ้านเมืองไพร ตำบลบ้านม่วง อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี เป็นกรณีศึกษาในการจัดการป่าชุมชนอย่างเป็นรูปธรรม
โครงการที่ดำเนินการตั้งแต่เดือนตุลาคม 2567 ถึงกันยายน 2568 นี้ เป็นโครงการต่อเนื่องที่สะท้อนถึงความมุ่งมั่นในการสร้างการเปลี่ยนแปลงที่แท้จริงและยั่งยืน ผ่านความร่วมมือระหว่างภาคการศึกษากับหน่วยงานสำคัญ ได้แก่ สมาคมส่งเสริมสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อม สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และกรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม

โครงการนี้ตอบสนองต่อเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนในหลายมิติที่สำคัญ โดยเฉพาะการส่งเสริมการศึกษาที่มีคุณภาพผ่านการเผยแพร่ความรู้สู่ชุมชน การส่งเสริมให้นักศึกษามีส่วนร่วมในกิจกรรมเพื่อสังคม การจัดการระบบนิเวศทางบกอย่างยั่งยืน การให้ความรู้ด้านการจัดการที่ดินเพื่อการเกษตรและการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน รวมถึงการอนุรักษ์และฟื้นฟูที่ดินผ่านโครงการปลูกป่า
วิธีการดำเนินงานของโครงการได้รับการออกแบบมาอย่างรอบคอบ โดยใช้แนวทางการวิจัยเชิงปฏิบัติการที่เริ่มต้นจากการรับฟังความคิดเห็นจากชุมชนและผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย การออกแบบกิจกรรมบูรณาการเพื่อการพัฒนาโมเดล การจัดสนทนากลุ่มย่อย และการอบรมให้ความรู้พร้อมทั้งการทดสอบ ขั้นตอนการจัดทำรายงานการวิจัยครอบคลุมการค้นหาโจทย์วิจัย การศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง การลงพื้นที่ศึกษาเพื่อเก็บรวบรวมข้อมูล และการวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อจัดทำรายงานการวิจัยที่มีคุณภาพ

ผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อชุมชนและสิ่งแวดล้อมมีความหลากหลายและยั่งยืน ชุมชนได้รับองค์ความรู้ทางกฎหมายในเรื่องสิทธิชุมชนในการพิทักษ์และฟื้นฟูพื้นที่ชุ่มน้ำระดับท้องถิ่น เพื่อสร้างความเป็นธรรมอย่างยั่งยืน พร้อมทั้งสามารถนำองค์ความรู้ด้านสิทธิในการจัดการทรัพยากรป่าและที่ดินไปใช้ในการจัดการป่าชุมชนร่วมกัน
สิ่งที่น่าประทับใจคือการที่ชุมชนได้จัดตั้งคณะกรรมการป่าชุมชนและสร้างกฎระเบียบป่าชุมชนขึ้น ทำให้เกิดการใช้ประโยชน์ป่าชุมชนอย่างเหมาะสม มีการหวงแหนและปกป้องทรัพยากรในพื้นที่ และตื่นตัวในการปฏิบัติตามกติกาป่าชุมชนบ้านเมืองไพร ผลที่ตามมาคือชุมชนไม่มีการจุดไฟเผาป่า ทำให้ลดการเกิดไฟไหม้ป่าในพื้นที่ ธรรมชาติสามารถฟื้นฟูมากขึ้น และมีการปลูกป่าทดแทนด้วย

โครงการยังได้ส่งเสริมการจัดตั้งพื้นที่ชุ่มน้ำระดับท้องถิ่น ถ่ายทอดองค์ความรู้ขั้นตอนและวิธีการในการจัดตั้งพื้นที่ชุ่มน้ำระดับท้องถิ่น รวมถึงการประสานกับหน่วยงานท้องถิ่นในการดำเนินการจัดตั้ง การพัฒนาแนวทางการจัดการท่องเที่ยวชุมชนก็เป็นอีกหนึ่งผลสำเร็จที่สำคัญ โดยเกิดแผนการพัฒนาท่องเที่ยวชุมชน แนวทางการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชน และการฟื้นฟูพัฒนาแหล่งเสื่อมโทรมทางธรรมชาติ
ผลผลิตที่เป็นรูปธรรมของโครงการคือหลักสูตรอบรมนักกฎหมายชุมชน ซึ่งประกอบด้วยกิจกรรมอบรมให้ความรู้ การแสดงละครให้ความรู้กฎหมาย และคลินิกกฎหมายเพื่อให้คำปรึกษากฎหมาย มีผู้เข้าร่วมจำนวน 120 คน โดยผู้เข้าร่วมมีความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาการอบรม มีผลสัมฤทธิ์การเรียนรู้คิดเป็นร้อยละ 80
โครงการนี้จึงเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนของการบริการวิชาการที่สร้างคุณค่าร่วมกันสู่ชุมชน สนับสนุนและเสริมสร้างความเข้มแข็งชุมชนและสังคมในการพัฒนาเชิงพื้นที่ สร้างนวัตกรรมทางกฎหมายสู่ความเป็นธรรมทางสังคมที่สอดรับกับการพัฒนาที่ยั่งยืน และส่งเสริมให้เกิดนิติทัศนะและความรับผิดชอบต่อสังคมให้กับนักศึกษาผ่านการเรียนรู้จากปัญหาเชิงพื้นที่จริงในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งจะเป็นรากฐานสำคัญในการสร้างสังคมที่ยั่งยืนและเป็นธรรมในอนาคต

ลิงก์ข่าว, เพจ Facebook หรือสื่ออื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง https://www.facebook.com/share/1FKiTQqSM8/
ผู้ให้ข้อมูลติดต่อกลับ นางสาวภัทรา วรลักษณ์ โทร 088-5136681 Line kataiworalak คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น